پژوهش و افکار سنجی
اصطلاح افکار عمومی Public opinion به معنای امروزی نخستین بار توسط «ژاک نکه» وزیر دارایی لویی شانزدهم در آغاز انقلاب کبیر فرانسه مطرح شد. او افکار عمومی را این گونه تعریف کرد: «افکار عمومی روح جامعه، میوه ارتباط گسست ناپذیر بین انسان ها به حساب می آید.» افکار عمومی اگرچه پدیده ای است که در قرن بیستم و همزمان با رشد رسانه ها و شکوفایی ارتباطات به اوج خود رسید. اما به گواهی تاریخ، زندگی اجتماعی بشر همواره و در هر زمان و مکان به عنوان برآیند ارتباطات انسانی با شناخت ها، اندیشه ها، نگرش ها و رفتارهای گوناگون تا مهمترین سطح موثر در بیشتر رویدادها و حوادث سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شناخته شده است. اما واژه افکار عمومی با این ترکیب تا پیش از قرن هجدهم مورد استفاده قرار نگرفت.
افکار عمومی به طور کلی به مجموعه عقاید، نظرات و تصورات عموم افراد جامعه اطلاق می شود که در یک مقطع زمانی مشخص درباره یک موضوع خاص شکل می گیرد. این تعریف، تفکرات را شامل نمی شود، چون در حوزه نظرسنجی افکار کمتر مطرح می شود و فقط نظرات و عقایدی که غیرقطعی تر و کم ثبات تر است سنجیده می شود. چنانچه افکار عمومی را به این معنی در نظر بگیریم، تعامل زیادی با ارتباطات و روابط عمومی خواهد داشت و مثلثی را تشکیل می دهد که یک ضلع آن روابط عمومی است، ضلع دیگر آن افکار عمومی و ضلع سوم آن نظرسنجی است که به عنوان مجموعه اقدامات سازمان یافته و متدولوژیک برای سنجش عقاید جامعه به کار گرفته می شود تا از نتایج آن در ارتقای کیفی و کمی سازمان استفاده شود.
حوزه فعالیت نظرسنجی بسیار وسیع است و تنها به حوزه سیاست محدود نمی شود. نظرسنجی ابتدا در حوزه بازرگانی و صنایع شروع شد که به بازاریابی فروش کالاها و خدمات مختلف کمک کرد و سپس در حوزه سیاسی مورد استفاده قرار گرفت.
- افکارسنجی و نهادینه کردن فرآیند پاسخگویی
افکارسنجی روش و ابزاری است که از طریق آن می توانیم مسئولان را مجبور به پاسخگویی کنیم. اگر نظرسنجی وجود نداشته باشد، دولتمردان از نوع نیازها و خواسته های مردم و اولویت های آنان مطلع نمی شوند که در نتیجه تعادل نظام سیاسی را بر هم می زنند. افکارسنجی با یک فرآیند متعادل و قابل اطمینان علمی مجموعه نیازها و تقاضای جامعه را جمع آوری می کند و مسئولان را به طور غیرمستقیم تحت فشار قرار خواهد داد. این فشار در صورت عدم توجه ممکن است متراکم شده و حالت غیرمسالمت آمیز پیدا کند. بنابراین وقتی که نظر مردم به روش علمی جمع آوری می شود و مسئولان در جریان آن قرار می گیرند خود به خود یک الزام آنان را مجبور به پاسخگویی کامل می کند.
روابط عمومی آیینه تمام نمای سازمان است. این آیینه باید شفاف باشد تا مطالب را خوب منعکس کند. روابط عمومی پل ارتباطی بین سازمان و کارکنان سازمان با بیرون است. اما این پل ارتباطی نباید یک سویه باشد. روابط عمومی باید به تاثیر پیام در جامعه توجه داشته باشد و دائما بازخوردها را بسنجد. شفاف کردن رابطه بین سازمان، جامعه و مردم یکی از اهداف روابط عمومی است. با پنهان کردن واقعیت ها و با سد کردن مسیر ارتباط مردم با سازمان اعتماد و اطمینان مردم از سازمان سلب می شود.
پروفسور مولانا می گوید: «روابط عمومی در واقع رابطی است بین سازمان ها و مردم و سعی دارد که اهداف سازمان ها را برای مردم تشریح و از مردم بیشتر خبرگیری کند و عکس العمل آنها را به تصمیم گیران و مدیران سازمان ها منعکس کند.»
- روش های افکارسنجی
پروفسور حمید مولانا استاد ایرانی دانشکده علوم ارتباطات بین المللی دانشگاه آمریکن دو واشینگتن دی سی آمریکا در زمینه سنجش افکار عمومی در روابط عمومی می گوید: «برای اینکه دو موضوع روابط عمومی و افکار عمومی را به هم مرتبط کنیم و از آن استفاده ببریم باید تکنیک هایی داشته باشیم. در اینجا است که علوم اجتماعی به کمک ما می آید.»
پس به طور خلاصه باید گفت افکار عمومی و روابط عمومی موضوع انبساطی و انقباضی هستند. افکار عمومی دائم در حال تغییر است و هیچ وقت ثبات ندارد.
روش نظرسنجی یا پژوهش پیمایشی متداول ترین روشی است که از طریق آن می توان دریافت مردم چگونه می اندیشند، افکار و عقایدشان چیست، به چه کارهایی می پردازند و در آینده به چه کارهایی خواهند پرداخت. امروزه نظرسنجی ها بسیار متداول است، ارزان تمام می شوند. نتیجه بخش اند و به سهولت به کار گرفته می شوند. اما این ابزار ظریف است چنانچه در دست آدم های بی تجربه قرار گیرند خیلی زود از جاده مستقیم مطالعه خارج شده به مسیر اشتباه آمیز تغییر کشیده می شود. در کشور ما با وجود گسترش رسانه های همگانی و خبری و شکل گیری نهادهای مردمی و حضور گسترده مردم در صحنه که تجلی آن را در انقلاب اسلامی دیده ایم هنوز مراکز پژوهشی منظمی، چه در دانشگاه ها یا خارج از آن، در زمینه بررسی افکار عمومی شکل نگرفته و سازماندهی مناسبی در این زمینه انجام نشده است.
بررسی افکار عمومی بدون شک از آنجا که کار پیچیده علمی است به مراکز پژوهشی ویژه و کادر علمی متخصص نیاز دارد که با روش های خاص این رشته آشنایی کامل داشته باشد و بتواند نیازهای اطلاعاتی سازمان ها و مسئولان را در زمینه بررسی افکار عمومی و جو فکری جامعه تامین کند.
نویسنده: محمودعلی مرادپور
منبع: همیارپژوهش
